اين كتاب ترجمه يك اثر محقّقانه در زمينه تاريخ قرآن است و در اصل فصل دوم از چهار فصل كتاب <القرآن المجيد» است كه مؤلف آن استاد محمّد عزّت دَرْوَزَه در سالهاى جنگ جهانى كه به تركيه هجرت كرده بود به تأليف آن پرداخته و آن را به عنوان مقدمه اى براى دوره كامل تفسير قرآن به قرآن كه در دست تأليف داشته است ، در نظر گرفته است . در تحقيقات مؤلف ، روح تحقيق و بى طرفى و بى غرضى كاملاً مشهود است . پس از پيشگفتار ، بخش اوّل كتاب <روايات و نظريات پيرامون جمع و تدوين قرآن» نام دارد . بخش دوم <بررسى روايات» و بخش سوم <شواهد قرآنى» و در بخش چهارم <نتيجه»گيرى مى كند . مؤلف ابتدا روايات مربوط به جمع آورى و تدوين قرآن را در سه مجموعه دسته بندى مى كند و سپس به بررسى و استنتاج از روايات مى پردازد . بخش پنجم كتاب كه <دانستنيهاى ديگر» نام دارد شامل مباحث نه گانه : نام سوره ها، بسم الله در آغاز هر سوره ، سجده هاى قرآن ، جُزء و حزب و مشخصات سوره ها ، نقطه گذارى و اعراب قرآن ، علامتهاى وقف و وصل ، رسم الخط مصحف عثمانى و قرائتهاى مشهور . چاپ اوّل و دوم اين كتاب در سال 1401ق از سوى مركز نشر انقلاب صورت گرفته است .

، يكى از مهمترين و اساسى ترين كتب در زمينه تاريخ قرآن . اين كتاب در جهان اسلام مورد استقبال فراوانى قرار گرفت . و كسانى مانند مرحوم محمّد كردعلى و احمد امين در مجله الرسالة (شماره 90 ، 1353ق/ 1935م) مقالاتى در معرفى اين كتاب و تقدير از نويسنده جليل القدر آن نوشتند . اين كتاب همانند ديگر كتابهاى <تاريخ قرآن» به سرگذشت قرآن مى پردازد . كتاب از ده باب تشكيل شده . باب نخست از ابتداى نزول تا انتهاى نزول و فوت پيامبر(ص) ؛ باب دوم از عهد ابوبكر تا إعجام [= سجاوندى و نقطه گذارى و اعراب قرآن (در زمان حجاج بن يوسف) . باب سوم به ترجمه قرآن به زبانهاى فرنگى ، آراى پاره اى از عالمان غرب درباره تاريخ سوره هاى قرآنى و فواتح سوره هاى قرآنى پرداخته است . اين اثر به كوشش محمّد عبدالرحيم ، اعلام آن ضبط ، احاديث و آيات آن تخريج و كلمات غريب آن توصيف شده است و در سال 1410ق/ 1990م با اسلوبى زيبا و توسط <دار الحكمة» در دمشق به طبع رسيده است . ضمناً ترجمه فارسى اين اثر ارزشمند در سال 1341ش/ 1382ق توسط ابوالقاسم سحاب و با مقدمه واعظ چرندابى و از سوى كتابفروشى سروش در تبريز به طبع رسيده است . متأسفانه اين ترجمه سالهاست به طبع نرسيده و نسخه هاى بسيار كهنه و فرسوده اى از آن در كتابخانه ها موجود است .

استاد دانشگاه قاهره . در سال 1966م توسط انتشارات دار القلم به طبع رسيده . اثرى است گرانقدر و ارزشمند درباره قرآن . همانگونه كه خود مؤلّف خاطرنشان ساخته ، جنبه كلامى آن همرتبه و همسنگِ جنبه تاريخى آن است و مؤلف بيشتر به ردّ مغالطات و بيراهه رويهاى محقّقان غربى در پژوهشهاى قرآنى ـ به ويژه بخشهايى كه مربوط به مصاحف ، رسم الخط قرآنى و نقل به معناست ـ پرداخته است . فصولِ هفتگانه كتاب عبارتند از :
1) پژوهشى درباره <احرف سبعه» ؛
2) نصّ قرآنى و ضبط كتبى و نقل شفاهى آن
3) رسم الخط قرآنى در زمان پيامبر(ص) ؛
4) <قرائت به معنى» و نقش و موضع مستشرقان درباره آن ؛
5) نص قرآنى پس از پيامبر(ص) (دورانِ خلفاىِ راشدين) ؛
6) مصاحف منسوب صحابه و تابعين و رد آراى مستشرقان ؛
7) پژوهشى در علم قرائت .
متأسّفانه اين كتاب تا به حال به فارسى برگردان نشده است .

الصغير از قرآن پژوهان معاصر و صاحب چند تأليف در علوم قرآنى ، محتويات اين كتاب عبارتند از :
1) وحى قرآن
2) نزول قرآن
3) جدول ترتيب سوره هاى قرآنى
4) جمع قرآن
5) قراآت قرآن
6) شكل قرآن
7) سلامت و اعتبار و صحت قرآن .
اين كتاب در زمره مجموعه كتابهاى تاريخ قرآن است كه در چند دهه اخير به نگارش درآمدند . با اينكه مزيتى بر آثار مشابه خويش ندارد ، امّا از آن جهت كه درباره تاريخ قرآن است ، حائز اهميت است . اين كتاب در سال 1403ق/ 1983م از سوى <دار العالميه» در بيروت به طبع رسيده است .

محيسن استاد پژوهشهاى اسلامى در دانشگاه مدينه . وى صاحب تأليفات بسيارى در زمينه علوم قرآن است . مباحث و موضوعات اين كتاب در سه فصل طرح شده اند :
1) نزول قرآن كريم ، اوّلين آيه و آخرين آيه ، حكمتِ نزول تنجيمى قرآن ، فوايد شناخت ترتيب نزول آيات
2) تقسيمات قرآن كريم ، مكى و مدنى ، ضوابط ، مميزات و روشهاى شناخت آن ، تقسيم قرآن به سوره ها و آيات ، آيا نامهاى سوره هاى قرآنى توقيفى [= تغيير ناپذير] هستند ، تعداد كلمات قرآنى ، تعداد آيات قرآنى
3) كتابت قرآن ، در زمان پيامبر(ص) و خلفاى راشده ، اسباب جمع قرآن ، موقف صحابه در برابر ابوبكر ، اسباب جمع قرآن در زمان عثمان ، تعداد مصحفهاى عثمانى ، صحابه اى كه به اين كار همت گماردند ، آيا مصاحف عثمانى بر احرف سبعه مشتمل اند. اين كتاب به تاريخ قرآن تا زمان خليفه سوم پرداخته است و به دوره هاى پس از آن نپرداخته است . اين كتاب از سوى <مؤسسة جامعة الشباب» در سال 1401ق/ 1981م به طبع رسيده است .

اثر محمّد طاهر بن عبدالقادر الكردى المكى الخطاط ، در سال 1365ق به نگارش درآمده و از نخستين كتابهايى است كه به تقليد تأليفاتِ اروپاييان و تحت عنوان <تاريخ قرآن» نوشته شده است ، و با آنكه كتابى پربار و خوشخوان است ، جامعيّت ديگر كتابهاى <تاريخ قرآن» را ندارد و ابداً به آراى مستشرقان نپرداخته است و نيز حاوى مطالبى است كه هرچند با قرآن كريم ارتباط دارد ، امّا بيرون از حوزه تاريخ قرآن است .

ميرمحمدى زرندى . اين كتاب كه در بعضى دانشكده هاى علوم قرآنى ، كتاب درسى محسوب مى گردد ، شامل بيست بخش و عنوان اصلى است . و در ذيل هر عنوان مباحث بسيارى را به صورت تحقيقى و گاهى مستدلّ بيان نموده است . مباحث اين كتاب عبارتند از : قرآن و كيفيت نزول ، كيفيت ملاقات جبرئيل(ع) با پيغمبر اسلام(ص) ، كاتبان وحى يا نويسندگان قرآن (كه در آن به على(ع) ، ابىّ بن كعب ، زيد بن ثابت ، عبدالله بن سعد ، معاويه و عثمان اشاره نموده است) ، الفاظ قرآن كريم نيز از خداوند متعال است ، فواتح و اوايل سوره ها ، حديث نزول قرآن با هفت حرف ، آيا سوره هاى قرآن يكبار نازل شده است ؟ ، تشخيص سوره ها از يكديگر و ملاك تعدد ، آيا پيغمبر(ص) به قرآن ، قبل از نزولش عالم بود ؟ ، پيغمبر(ص) قرآن را فراموش نمى كرد ، تقسيم سوره ها به آيات و ترتيب آنها به دستور پيغمبر(ص) ، چه كسى قرآن را جمع كرد ؟ ، خطوط قرآن كريم در عصر پيغمبر(ص) ، مصاحف صحابه ، نقطه گذارى و اعراب قرآن ، قرائات هفتگانه ، اعجاز قرآن ، ناسخ و منسوخ قرآن (كه مفصلترين بحث كتاب است) ، محكم و متشابه قرآن ، قرآن موجود ، بدون شك كلام خدا و حجت است و سوره هاى مكى و مدنى قرآن . اين كتاب پس از بررسى ، اصطلاحات ، اعرابگذارى ، استخراج منابع و مآخذ و تهيه فهرست اعلام و اماكن و آيات و .. . از سوى انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم در 368 صفحه و 500 نسخه در بهار 1373 مجدداً به چاپ رسيده است .

مؤلف در مقدمه اى كه بر چاپ دوم اين كتاب نوشته ، به حافظ قرآن بودن پدرش اشاره كرده و اين اثر را به روح پدر بزرگوارش اهدا كرده است . مطالب اين كتاب در 12 بخش تدوين شده است . بحث اوّل : درياى با عظمت و نورانى قرآن نام دارد و در آن از تاريخ قرآن بحث كرده است . پيدايش علوم قرآن بحث دوم كتاب و آغاز نزول وحى بحث سوم كتاب است . چهارمين بحث ، سير تدريجى احكام قرآن نام دارد . در بحث پنجم كتاب به موجبات نزول آيات و بحث ششم به نامهاى قرآن پرداخته است . جمع آورى قرآن بحث هفتم كتاب است . در بحث هشتم يعنى جمع آورى قرآن پس از رسول خدا(ص) به حضرت على(ع) نخستين جامع قرآن اشاره كرده است و بحث نهم : ترجمه قرآن مجيد ، بحث دهم تفسير قرآن و در آن به تأويل ، اقسام تفسير و معرفى كتب مهم تفسير اشاره شده ، بحث يازدهم هدايت و تكامل در قرآن و بحث دوازدهم سيماى انسان در قرآن نام دارد . طبع دوم اين كتاب در سال 1394ق در دو هزار نسخه و 189 صفحه رقعى از سوى كانون انتشار به چاپ رسيده و بعدها در سال 1360 توسط بنياد قرآن تجديد چاپ شده است .